Jack Welch: Krizin Sebebi

GE’yi uzun yillar yonetmis olan Jack Welch, bu soruyu Agatha Christie’nin Murder on the Orient Express adli romanina referans yaparak cevap veriyor. Aynen bu romandaki gibi gece ortasinda cinayete kurban gitmis tek kisi vardir fakat trende pek cok kisi bu cinayetten suphelidir. Welch’e gore son finans krizi cinayetinde suphelilerden bazilar sunlardir:

1) Politikacilar / kongre uyeleri: Ev sahibi olmayi asiri istekli (overzealous) bir sekilde [mudaheleci yontemlerle] surekli tesvik ettiler.

2) FED: Faiz oranlarini [90’li yillarda] asiri sekilde dusuk tuttular.

3) Avci borc vericiler (predatory lenders): Ev alimi icin borc veren bazilari, karsilayacak parasi olmamasina ragmen korumasiz ev almak isteyenlerden faydalandilar.

4) Beyaz Ev: Banka regulasyonlarinin fazla serbestlesmesine izin verdiler.

5) Finans yoneticileri: Tam anlamadiklari ama cok tatli karlar kazandiklari finans urunlerini sattilar

6) Rating ajanslari: finansal urunleri yanlis sekilde karakterize ettiler

7) Hedge fonlari: Aciga satarak inise oynadilar ve bir anlamda o inise “sebep” oldular.

…

Ne kadar cok supheli varmis!

Bu blog’un gorusu, 1. ve 2. faktorlerin tum faktorler icinde en onemlisi hatta digerlerine sebep olabilecek derecede “belirleyici” bir faktor olmasidir. Devlet burnunu gereginden fazla piyasalarin isleyisini sokmustur, ve bunun bedelini herkes odemektedir. Insanlar ev sahibi olsun diye suni krediler, garantiler saglanmis, bunlarin ustune FED faiz indirimi ve (firsatci bir ekonomide olmasi dogal olan) cetrefi instrumentasyonlar ve diger faktorler binince, “mukemmel kasirga (perfect storm)” denen olay meydana gelmistir.

Evet, finans sistemi aynen iklim gibi cok degiskenli, lineer olmayan (nonlinear) bir sistemdir ve bu sistemler kaotiktir. Dikkat: bu “karambol” anlamina gelmiyor - sistemi tarif eden formullerin polinom derecesi cok yuksek oldugu icin ufak bir degisiklik ileride “muthis” buyuk degisimlere yol actigi, ve ne olacagini bilemedigimiz, cunku o ufak degisimi hicbir zaman gerektigi kadar gercege yakin (accurate) olarak olcemedigimiz anlamina geliyor. Yani tam formulu bilsek bile olcemedigimiz icin tahmin edemiyoruz.

Yine evet; Iklim gibi bir dinamik sistemde mukemmel kasirgalar olur, mesela Katrina kasirgasi. Ama isin puf noktasi suradadir: New Orleans’ta olan kasirga Shangai’da kapalari bacalari yikmaz. Capisc? Kapitalizm her dinamik sistem gibi turbulans uretebilir, ama bu derece derin, New York’ta olanin Cin’de kapayi bacayi dagitabilecegi krizler suni sekilde birilerinin isleri bozdugunu gosterir.

Krizde sinifta kalan analizciler, kurtarma plani cercevesinden surekli etrafa “pragmatik” olunmasini salik veren kisilerdir. Pragmatizm, yani “ilkeli” olmamak, zaten bastan beri “ilke disi” hareketler yapanlarin sigindiklari son limandir. Bu kimseler soylenmesi gereken sudur: Eger ikide bir kafanizda, g.tunuzde kriz patlamamasini istiyorsaniz “bastan” ilkeli olacaksiniz. Eger bastan ilkeli olsaydiniz, simdi iki senede bir halkin oyunu arayan ve diken ustunde olan temsilciler meclisi uyelerinin agzina bakmak zorunda kalmayacaktiniz.

Salakligin zamani degil. Iki dusunup bir konusmaniz gerekiyor.