Matematigin Hikayesi

BBC’de guzel bir belgesel cikti; Matematigin Hikayesi (Story of Maths). Sunucunun kendisi bir matematikci, hikayeyi bizzat arastirmis ve BBC ile hayata gecirmisler. Program icin matematige katkida bulunmus her cografyaya gidilmis ve oradaki gelismeler aktarilmis, Misir, Babil, Iskenderiye, Hindistan, Cin, Iran, Avrupa, ABD’ye gidilip, oradaki gelismeler cografyanin kendisi arka plan alinarak anlatiliyor.Programin sunusunda onemli bir faktor, sunucucunun da vurguladigi gibi, anlatimin ve soylemin “kuresel” olmasi [1]. Tipik olarak insanligin gelisim tarihi Eski Yunan -> Roma -> Avrupa -> ABD olarak aktarilir; ki bu son derece Avrupa merkezci bir bakis acisidir ve insanligin buyuk kismini disarida birakmaktadir. Bati nihayet bu hatasini gormeye basliyor, ve tarih mefrumunu genisleterek tum insanligi kapsayacak hale getiriyor. Tarihi tekrar yaziyor. Bir acidan aslinda bunu yapmak zorunda, cunku eninde sonunda kendisi de bu yeni “merkezsiz” dunyaya, bir sekilde, “dahil” olmak mecburiyetinde.Programda Hindistan’daki matematiksel gelismeler anlatilirken guzel bir anektod paylasildi. Hintli matematikciler trigonometri bilgileri sayesinde, sadece aci bilgisi kullanarak, gunesin dunyaya olan uzakligini dogru sekilde olcebilmisler. Bu olcumun yapilabilmesi icin oncelikle ay yarim ay konumunda olmali, ki gunesten gelen isinlarin yansiyarak tam doksan derece acida dunyaya geldigi bir an olsun, boylelikle dik ucgenler hakkinda bilinenler devreye sokulabilsin. Baslibasina bu akillica bir gozlem/teknik.Bu noktadan sonra dunya ile gunes arasindaki aci olculuyor. Hintliler bu aciyi 1/7 derece olarak saptamislar. Bu bilgiyle dik acili bir ucgen kurgulamak mumkun; ve sinus, karsi bolu hipotenus demekse, o zaman 1/7 derecenin sinusu, gunese olan uzakligimizin aya olan uzakligimizin kac kati oldugunu soyleyebilir.Dereceden radyana gidelim, 1/7(pi/180), bunun sinusunu alip ve ters cevirelim, yani 1/sin(1/7(pi/180)) = 401 buluruz. Demek ki gunesin uzakligi, aya olan uzakligin 401 katidir (altta 400 gosteriliyor bu da yakin).Gercek rakamlari baska metotlar kullanarak artik biliyoruz: Bunlar aya 238855 mil, gunese 93000000 mil; Bolunce sonuc 389 kat. Fena degil!–[1] Kuresellesmenin dogru tanimi bu olmali [3]: Mesafelerin kisaldigi ve merkezin parcalandigi bir dunya. Bu ucuncu dalganin direk bir sonucudur; bilginin on plana cikmasi, mobillesen ve kuculen uretim araclari [2] bireylerin gucunu ve hareket alanini genisleterek, bireylerin toplami olan koca topluluklarin hareket alaninin genisletmistir. Boyle bir dunyada kimse merkezdeki bir aktorun ne yapacagini beklemek zorunda degildir.[2] Dizustunde bilgisayarli programcidan, omuzundaki Stinger ile bir Afgan mucahiti bu baglamda ayni dinamigin parcasidir. Gerci mucahitinki uretim araci degil yokedim aracidir, fakat devredeki dinamik aynidir. Teknoloji kuculerek bireyin normalde yapabileceginden cok daha fazlasini yapabilmesini saglamaktadir.[3] Kiyasla, 90’li yillarda insanlarin kafasina sokusturulan kuresellesme jargonu, Pax Amerikana fikrinin tekrar ambalanmis halinden baska bir sey degildi.

zaman:

Ocak 26, 2009