Friedman Ailesi

Econtalk’da iki podcast gozume carpti: 2006 yilinda, tam da rahmetli oldugu sene, ustad (ekonomist) Milton Friedman ile iki roportaj yapilmis. Son finansal kriz patlamadan birkac sene once. Bilindigi gibi her ne kadar devlet mudahelelerinden tam kurtulamamis olsak ta, son 20 kusur senenin piyasa temelli gelismesinin altinda Mises -> Hayek -> Friedman cizgisi yatiyor. Avusturya->Chicago cizgisi de denebilir.

Acaba ustad hayatta olsa ne derdi? Bir hayiflanma: “Bu kalibrede ekonomist niye bugunlerde yok?”. Yeni bir Hayek, Friedman nerede? Ama su da soylenebilir: Bu cizgiyi tasiyacak star bir karaktere artik ihtiyac yok… Friedman, Kapitalizm ve Ozgurluk adli eserinin basinda bir devletin yapmasi ve yapmamasi gerekenleri siralamistir (yapilmamasi gerekenlerin icinde zorunlu askerlik sistemi, tarim subvansiyonlari var). Bu liste halen tam uygulanmamakta. Yapilacak cok is var ve yapilacaklar belli.

Roportajdan inciler:

Is sahiplerinin her zaman kapitalist goruste oldugu zannedilir. Halbuki bunlarin bazilari gayet anti-kapitalist goruste olabilmektedirler. Niye? Is sahipleri rakiplerinin geride kalmasini, tekel olup tek uretici olmak icin dayanilmaz bir istek duyabilirler. Kapitalizm, tuketiciler ve orta olcekte kisiler, daha dogrusu nufusun buyuk cogunlugu tarafindan ihtiyac duyulan bir kavramdir.

Sirketlerin sosyal sorumlulugunun karlarini arttirmak oldugunu bugun olsa da tekrarlardim. Bazi prensipler eskimezler.

Fiyat kontrollerinin islemedigini biliyoruz. Fakat gunun birinde, artik fiyat kontrollerinin kullanildigi sefalet gunlerini hatirlayan kisiler birer birer olup gidince, tum hayatini serbest piyasa icinde gecirmis yeni nesiller tekrar fiyat kontrolu getirmek icin dayanilmaz bir istek duyabilir. Insanoglunun boyle gariplikleri vardir.

Son zamanlarda Keynescilik laflarini telafuz edenlere rastliyoruz. Friedman’a gore (ve artik yaygin konsensuse gore) Keynes, hem issizligin, hem enflasyonun ayni anda arttigi (stagflasyon) durumunu aciklayamadigi icin 70’li yillarda iflas edip bitmisti. Kaput.

Ustadi anip, diger podcast’lere devam ediyoruz:

Bir bakiyoruz ki, roportaj yapilan kisiliklerden bir digeri Patri Friedman, Milton’un torunu! Simdi sunu hatirlatalim, serbest piyasaci Milton’un oglu David, bir liberteryen kanun teoristi idi. Tahmin edin David’in oglu Milton’un torunu Patri Friedman nelerle ugrasiyor?

Ilginc: Patri devletlerden, ozellikle kendi devletinden, ulkesinden umudu kesmis durumda.

Adam deniz ustunde yasayabilen koloniler insa etmek istiyor! :)

Bu kavrama “seasteading” denmekte. Deniz ustunde sabit bir platform, ada benzeri genis bir alan olusturmak. Eger bu alani uluslararasi denizde insa ederseniz, hicbir ulkenin legal sinirlari, etki alani (jurisdiction) girmiyorsunuz ve fiili, kanunu bagimsiz bir ulke haline geliyorsunuz. Dunyada kolonize edilecek, temiz sayfayla baslayacak yerlerin kalmadigindan yakinanlar oluyor. Fakat dunyanin yuzde 70’si denizdir ve hala kolonize edilmemistir! Demek ki yayilacak, sifirdan baslanabilecek cok alan vardir. Deniz platformu teknolojisi ucuzlasip, yayginlasirsa, sInIr gokyuzudur… Yani … deniz yuzudur.

Patri Friedman bir programci; Google sirketinde calismis, deniz platformu konulariyla hobi olarak ugrasiyormus. Isin fizibiletesi hakkinda bir kitap yazmis, bundan bir diger liberteryen, PayPal’in finansorlerinden Peter Thiel’in haberi olmus. Hop, Thiel, Petra’nin enstitusune hemen para yardimi yapmis.. Ilk fazda yarim milyon dolar. Cat.

Wired dergisindeki makale surada. Fotograf anlamli ve komedi.

Deniz uzerinde ulke olma isinin oldukca renkli tarihcesi var; ilk deneyen Friedman degil/olmayacak. Hikayelerden birinde, bir zengin Guney Pasifikte denizde cok derin olmayan bir alana kum yigarak yeni bir ulke olusturur. Fakat ulke yakindaki kara ulkesi Tonga tarafindan isgal edilir! Hikayeyi okur okumaz Turkce konusan birinin ilk aklina gelen o malum deyim tabii ki: Tongaya basmislar. :)

Muhakkak sInIrli, her tarafi deniz olan bir alanda yasamak herkesin mizacina uymaz; fakat zaten, uymasi gerekmez.

Bu konuyu takip etmeye basladim. Kara devletleri canimi sIkmaya baslarsa, ve bu is ilerlerse, ben de basip gidebilirim. :) Neyse simdilik TR iyi gidiyor. Ileriye yatirim.