Guvenlemek

Fannie Mae ve Freddie Mac sirketleri “guvenleme (securitization)” isindeydiler. Bir banka ile anlasarak bir evi alabilirsiniz. Banka o evi sizin icin alacaktir o ev uzerine bir “mortgage” koyacaktir. Odeme planlari uzerinden belli taksitleri ile odeme yapan kisi, odemeler bitince mortgage’i kaldirmis olur ve ev onun olur. Bankanin evi alarak kisiye yaptigi bir mortgage borcudur (mortgage loan).

Dusunulurse, bu borclardan kurtulmak icin gelen odemeler duzenli sekilde her ay gelen herhangi bir sirket kazanci gibidir. Bir nakit akisidir ve baskalarina satilabilir, aktarilabilir.

Fakat tek basina tek bir kisinin borcunu, nakit akisinin aktarmak risklidir. Bu yuzden pek cok borcu paketleyip, riski azaltmak gerekir. Hatta bazi sirketler boyle bir paket icinde odemeyenler olursa, onlarin borcunu da ustlenmeyi ve paketin riskini daha da azaltma servisini sunabilir. Bu bir iskoludur.

Frennie sirketlerinin yaptiklari buydu. Bu sirketler mortgage bankalarindan gelen pek cok mortgage borcunu paketleyip, “pakette tek tuk odemeyenler olursa onu da biz oderiz” beyanini yapip, bu paketi baska birine satan “guvenleme” sirketleriydi.

Bu noktada sahnedeki diger aktoru anlatmak gerekiyor: Devlet. Devletin politikasi “ev sahibi yapmak” ve ozellikle bundan dusuk gelirli insanlari faydalandirmaktir, ve gidip Frennie sirketlerine daha fazla odeyemeyecek halde olan kisiye borc (subprime mortgage loan) verilmesi icin baski yaparlar. Halbuki evi insa ettirip fakire anahtar teslim etse isler daha az karisik olacaktir (TR’deki TOKI ornegi) ama bu yapilmaz.

Evet; Ev fiyatlarinin surekli yukseldigi bir piyasada bunda zaten bir mahsur yoktur cunku borclarini odeyemeyecek olan kisi donup evi baskasina bir karla satabilir. Yanliz bunun cok kotu bir yan etkisi, “nasil olsa baskasina satarim” hissiyatiyla hali musait olmayanlarin daha fazla ev almis olmasidir. Cokus sahnesinin hazirligi tamamlanmistir.

Ev fiyatlari dusunce evler odeyemeyen insanlarin elinde kalir ve borclar odenemeye baslanir. Bu noktada isler iyice arap saci olur; Guvenledigi borclarda odeme alamayan Frennie patlamaya baslar, onun patlamasi korkusuyla riskini dengelemek (hedge) icin Frennie’den “guvenlenmis” mortgage paket alanlar, Frennie hisselerini aciga satmaya baslarlar (shorting) ve bu finans piyasalarinda fiyatlara daha da asagi yonde bir baski yapar.

Gerisi yakin tarih.