Zaman Farkı

Eger Avrupa’yi tanimlayan hat Roma / Ortacag hatti ise, Turkiye benzer bir tarih cizgisini ne zaman yasayacak? Yasadi mi? Bu gerekli mi?

Tekrarlayalim: Roma sonrasi vuku bulan Ortacag her ne kadar “karanliklar” ile ozdeslestirilse de, Avrupa’da pek cok seyin denendigi, Magna Carta’nin yazildigi, Ronesans / Reform’un kendiliginden ortaya ciktigi bir tarihsel andi.

Anadolu ozelinde ise [1], her ne kadar beylikler doneminde daginik sayilabilecek bir yapi mevcut olsa da, bu beyliklerden 2. Roma (Bizans) ile yakin iliskiler icinde olan bir tanesi aradan firlayarak 3. Roma’yi kurdu, ve cogulcu ortam sona erdi. En azindan yakin tarihte gayri-merkezi, daginik bir yapi Osmanli yuzunden ulkemiz insanlarin kodlarina nufuz edemedi. Zapturapt hakim oldu. Avrupa Ortacagi yasarken biz 3. Roma’yi yasadik.

Fakat simdi, moderniteyi yikan ucuncu dalga degisimlerinin durdurulamaz etkisiyle bir Neo-Ortacag donemine giriyoruz. Bu donem, aynen uzak akrabasi gibi, merkeziyetci yapilardan hic hazzetmiyor. Bu yeni cagda emperyal olusumlar mevcut, ama bu yapilar askeri yayilmacilik yapmakta zorlaniyorlar, hem de onlardan birkac tane oldugu icin kiyasiya bir rekabet icindeler, ayrica iclerindeki / dislarindaki bazi gucler [2] emellerini torpuluyor.

Iste Turkiye bu firsattan istifade ederek nihayet “icindeki Roma’yi” yikmanin bir firsatinin yakaladi. Nihayet cogulculugu yasamaya mecbur olacagiz, totaliterizmden kurtulup ozgur sekilde ilmimizle, uretimimizle, ticaretimizle, yumusak gucumuzle bolgemize acilacagiz. Ve aciliyoruz.

Daha da onemlisi bu yeni cagi tum dunya, kuresel olcekte ayni anda yasiyor. Yanliz degiliz.

–

[1] Ortadogu icin benzer bir akil yurutme yapilabilir; cogu Arap entellektueli geri kalmis olmalarinda Osmanli’yi suclamaktadir, ve bu suclamada buyuk olcude haklidirlar. Kurbanlasma (victimization) hissiyatini suclamadan cikartirsak, geride kalan hala sistemik bir durgunluktur. Parantez acalim; Bu durgunluk tek basina problem olmayabilirdi, ama Avrupa endustriyellesmesi berikinin koylu mevcudiyetinin asiri siritmasina sebep oldu, ve yikilmasina sebep olacak sureci baslatti.

[2] Khanna sistematigine gore 3 emperyal olusum var ise, bunlardan ABD, icinde merkeziyetcilikten, dis mudahelecilikten (interventionism) nefret eden kuvvetli bir siyasi damar barindiriyor. Avrupa zaten Romalilasmamak uzerine kendini tanimlamis, yumusak gucu ile dunya sahnesinde. Cin ise ucuncu dalgaya uyumlu cogulcu bir yapi (ozgurlukler, demokrasi) kuramadigi icin yilda 80,000 sonu kanli biten isyan yasiyor. Onun da onunde bazi engeller var. Zapturapt cagi sona eriyor.