Sofistike Toplumlar Niye Çöker?

Sofistike oldukları için…

Joseph Tainter’in The Collapse of Complex Societies kitabındaki fikirleri şöyle özetlenebilir. Bir grup insan, sosyal organizasyon ve çevresel şartlardan ortaya çıkan biraz şans ile artı (sürplus) bir kaynağa kavuşur. Bu fazlalığı, artığı idare etmek o toplumu daha sofistike hale getirecektir. Tarım, matematiksel beceriyi ödüllendirir, tahıl depoları değişik tur inşaat gerektirir, vs. İlk başta eklenen her tür sofistikasyon daha fazla çıktı sağlayarak kazancı arttırır. Fakat her geçen gün “azalan getiriler kanununu (law of diminishing returns)” daha yakınlaştırır, ve bir noktadan sonra eklenen her katman artı değeri azaltır, ve nihayetinde artı olan tamamen yokolur. Bu noktada eklenen her idare katmanı artık pür masraftır.

Tainter’in tezi şudur: Bir toplumun elitleri fazladan bir bürokrasi katmanı daha, fazladan bir kıyak daha almaya uğraşırken, çevrelerinden çekip çıkartılabilecek tüm artı değeri yokederler, hatta artı olandan fazlasını da tüketmiş olurlar.

Ve en büyük problem de işin “daha fazlası” kısmındadır.

Çetrefilleşmiş / sofistike toplumlar çöker, çünkü stres ani geldiğinde bu toplumlar kendilerini esnekliklerini tamamen kaybetmiş halde bulurlar [..] Bu tür aşırı çetrefilleşmiş toplumlarda, artık işleri “biraz daha basitleştirmenin” yolu kalmamıştır. Bütün yapı devasa, girift, her alt birimin diğerleri ile içiçe (interlocking) geçtiği bir oluş haline gelmiştir, ve değişim için herhangi bir değişik noktaya gidebilmenin çaresi yoktur.

Tainter’a göre bu tür toplumların birdenbire parçalanmaları trajedi, ya da bir hata olarak görülmemelidir. Onun sözlerini kullanırsak, “getirinin sürekli azaldığı bir ortamda tamamen çöküş en iyi çıkış noktası olabilir”. Zaten makul / orta seviyeli bazı değişimlerin yapılmesi mümkün olsa bile, bu değişimlere sert bir şekilde direnilir, çünkü her türlü basitleştirme o toplumun elitlerine rahatsızlık verir.

Clay Shirky